Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD): Dấu hiệu và cách điều trị

1. Rối loạn ám ảnh cưỡng chế là gì?

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) là một bệnh tâm thần gây ra những suy nghĩ hoặc thôi thúc không mong muốn lặp đi lặp lại (ám ảnh). Nó cũng có thể khiến bạn thực hiện đi thực hiện lại một số hành động nhất định (ép buộc). Nhiều người có thể có cả nỗi ám ảnh và sự ép buộc.

OCD không liên quan đến những thói quen như cắn móng tay hay suy nghĩ tiêu cực. Một suy nghĩ ám ảnh có thể là những con số hoặc màu sắc nhất định là "tốt" hoặc "xấu". Ví dụ, một thói quen bắt buộc có thể là rửa tay bảy lần sau khi chạm vào thứ gì đó có thể bị bẩn. Dù không muốn nghĩ hay làm những điều này nhưng bạn cảm thấy mình không thể dừng lại được.

OCD có thể rất khó chịu và gây rối loạn cuộc sống của bạn, các phương pháp điều trị có thể hữu ích.

2. OCD có phải là chứng rối loạn lo âu?

OCD từng được phân loại là rối loạn lo âu nhưng hiện nay nó được xếp vào danh mục "Rối loạn ám ảnh cưỡng chế và liên quan". Tuy nhiên, hầu hết những người mắc OCD đều mắc chứng rối loạn lo âu.

3. OCD so với OCPD

- OCPD: Là viết tắt của rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế. Những người mắc chứng này có mối quan tâm cực độ về trật tự, chi tiết và sự hoàn hảo, khiến họ trở nên thiếu linh hoạt và khó kiểm soát. Những suy nghĩ ám ảnh và hành vi lặp đi lặp lại không phải là một biểu hiện của ám ảnh cưỡng chế.

Không giống như những người mắc OCD, những người mắc OCPD thường không bị làm phiền bởi nỗi ám ảnh của họ và không nhận ra rằng họ có vấn đề. Rối loạn này có xu hướng gây ra các vấn đề trong các mối quan hệ.

• Triệu chứng OCD

Hầu hết những người mắc OCD đều có cả nỗi ám ảnh và hành vi cưỡng chế, nhưng họ có thể chỉ có triệu chứng này hoặc triệu chứng khác. Một số người cũng mắc chứng rối loạn máy giật, tức là họ thực hiện những chuyển động hoặc âm thanh mà họ không thể kiểm soát được.

4. Sự ám ảnh

Đây là những suy nghĩ, thôi thúc hoặc hình ảnh không mong muốn mà bạn có thể làm đi làm lại. Bạn có thể cố gắng phớt lờ chúng hoặc ngăn bản thân không gặp phải chúng nhưng không thể làm được. Một số kiểu suy nghĩ ám ảnh tương tự cũng phổ biến ở những người mắc OCD như:

- Lo lắng về việc bản thân hoặc người khác bị tổn thương

- Nhận thức liên tục về chớp mắt, nhịp thở hoặc các cảm giác cơ thể khác

- Nỗi lo vi trùng, bụi bẩn xâm nhập vào cơ thể bạn

- Sợ mất hoặc quên đồ

- Lo lắng về việc mất kiểm soát những gì bạn làm hoặc nói

- Những suy nghĩ khó chịu về tình dục, tôn giáo hoặc bạo lực

- Cần mọi thứ phải đối xứng hoặc có trật tự 

5. Sự ép buộc

Đây là những hành động về thể chất hoặc tinh thần mà bạn cảm thấy phải làm, mặc dù bạn không muốn. Chúng thường liên quan đến nỗi ám ảnh; bạn có thể tin rằng bằng cách thực hiện chúng, bạn sẽ ngăn chặn được những suy nghĩ không mong muốn hoặc ngăn điều gì đó tồi tệ xảy ra. Những hành vi này có thể kết hợp một số hành động thành những nghi lễ phức tạp. Ví dụ:

- Thực hiện các nhiệm vụ theo một thứ tự cụ thể mọi lúc hoặc giữ các thói quen cứng nhắc

- Cần đếm các thứ, chẳng hạn như số bước hoặc số chai và gán ý nghĩa cho một số nhất định

- Phải rửa và làm sạch

- Sắp xếp các mục theo một thứ tự cụ thể

- Kiểm tra nhiều lần các cửa đã khóa, các thiết bị đã tắt chưa,...

- Lặp lại một số từ hoặc nói thầm

- Không ngừng tìm kiếm sự trấn an hoặc chấp thuận

- Một triệu chứng phổ biến khác của OCD là trốn tránh những tình huống gây ra nỗi ám ảnh.

Các triệu chứng có thể từ nhẹ đến nghiêm trọng đến mức gây tàn phế. Đôi khi chúng có thể trở nên tốt hơn hoặc tệ hơn theo thời gian. Những điều bạn ám ảnh và những hành vi bạn buộc phải làm cũng có thể thay đổi.

6. Các loại OCD

Mặc dù không có loại OCD nào được công nhận về mặt lâm sàng, nhưng nỗi ám ảnh và hành vi cưỡng chế có xu hướng xoay quanh một số chủ đề chung nhất định. Bao gồm các biểu hiện như:

- Kiểm tra: Điều này liên quan đến việc liên tục lo lắng rằng bạn đã làm sai điều gì đó hoặc điều gì đó tồi tệ sắp xảy ra, vì vậy bạn kiểm tra đi kiểm tra lại ổ khóa, hệ thống báo động, lò nướng hoặc công tắc đèn.

- Sự ô nhiễm: Đây là nỗi sợ hãi về những thứ có thể bị bẩn hoặc buộc phải dọn dẹp. Bạn có thể từ chối chạm vào tay nắm cửa, sử dụng nhà vệ sinh công cộng hoặc bắt tay. Ô nhiễm tinh thần liên quan đến cảm giác như bạn bị đối xử như rác rưởi.

- Tính đối xứng và trật tự: Đây là sự cần thiết phải sắp xếp mọi thứ theo một cách nhất định. Nó cũng liên quan đến việc đếm bắt buộc hoặc các hành động lặp đi lặp lại. Nó có thể dựa trên một nỗi ám ảnh hoàn toàn không liên quan - chẳng hạn như lo lắng ai đó sẽ chết trừ khi bạn chạm vào bàn một số lần nhất định.

- Suy nghĩ xâm nhập: Đây là một nỗi ám ảnh với một dòng suy nghĩ. Một số suy nghĩ này có thể mang tính bạo lực hoặc đáng lo ngại.

7. OCD sau sinh

Sự thay đổi hormone trong và sau khi mang thai cộng với trách nhiệm làm cha mẹ đôi khi được cho là nguyên nhân gây ra một loại OCD cụ thể. OCD sau sinh liên quan đến những suy nghĩ và hành vi tập trung vào em bé, như liên tục lo sợ rằng điều gì đó tồi tệ sẽ xảy ra với chúng hoặc vệ sinh quá mức các đồ dùng của em bé.

8. PANDAS

Một dạng OCD hiếm gặp ở trẻ em được cho là có liên quan đến nhiễm vi khuẩn liên cầu nhóm A. Với các rối loạn tâm thần kinh tự miễn ở trẻ em liên quan đến nhiễm trùng liên cầu khuẩn (PANDAS), các triệu chứng OCD xuất hiện đột ngột, ngay sau khi trẻ bị nhiễm trùng như viêm họng liên cầu khuẩn hoặc sốt ban đỏ.

Bên cạnh nỗi ám ảnh và sự ép buộc, các triệu chứng của PANDAS có thể bao gồm giật cơ (cả lời nói và thể chất), cáu kỉnh và đeo bám. Thuốc kháng sinh để chữa nhiễm trùng liên cầu khuẩn có thể giúp điều trị PANDAS, cùng với phương pháp điều trị tiêu chuẩn cho các triệu chứng OCD.

9. Nguyên nhân OCD

Các chuyên gia không chắc chắn tại sao một số người mắc chứng OCD. Họ tin rằng nó liên quan đến cách não quản lý một số chất hóa học gọi là chất dẫn truyền thần kinh, đặc biệt là serotonin. Nhưng họ không biết nguyên nhân gây ra sự khác biệt.

Di truyền có thể là một nguyên nhân. Dường như có mối liên hệ gia đình, mặc dù chưa xác định được gen cụ thể.

Căng thẳng không gây ra OCD nhưng nó có thể làm các triệu chứng trở nên trầm trọng hơn, đặc biệt là khi bạn đang phải đối mặt với sự thay đổi. OCD có thể xuất hiện lần đầu tiên sau một sự kiện đau thương hoặc một bước chuyển đổi trong cuộc sống như chuyển nhà, sinh con, kết hôn hoặc ly hôn.

10. Các nguyên nhân gây nên OCD

OCD phổ biến hơn một chút ở phụ nữ so với nam giới. Các triệu chứng thường bắt đầu ở giai đoạn cuối thời thơ ấu và giai đoạn đầu tuổi trưởng thành và hầu hết mọi người đều được chẩn đoán khi còn trẻ.

Các yếu tố tác động khác bao gồm:

- Cha mẹ, anh chị em hoặc con mắc OCD

- Sự khác biệt về thể chất ở một số phần trong não của bạn

- Trầm cảm, lo lắng hoặc rối loạn tics

- Tiền sử chấn thương

- Tiền sử lạm dụng thể chất hoặc tình dục khi còn nhỏ

- Chẩn đoán OCD

- Bác sĩ có thể khám sức khỏe và xét nghiệm máu để đảm bảo nguyên nhân khác không gây ra các triệu chứng của bạn. Họ cũng sẽ nói chuyện với bạn về cảm xúc, suy nghĩ và thói quen của bạn.

Bác sĩ có thể đưa cho bạn một bảng câu hỏi hỏi xem bạn có suy nghĩ hoặc làm những điều thường gặp với OCD hay không và chúng làm phiền bạn đến mức nào. Họ cũng cần nói chuyện với gia đình hoặc bạn bè của bạn để có kết luận chính xác nhất. Nhiều vấn đề tâm lý có các triệu chứng tương tự nhau nên có thể mất thời gian để có được chẩn đoán chính xác.

11. OCD ở trẻ em

Trong khi người lớn thường nhận ra họ có vấn đề thì trẻ em thường không hiểu được điều đó. Chúng không nhận ra những suy nghĩ và nỗi sợ hãi của mình là vô lý, và chúng nghĩ rằng phải thực hiện những hành động của mình để ngăn chặn điều gì đó khủng khiếp xảy ra.

Nếu bạn hoặc giáo viên của con bạn nhận thấy hành vi bất thường, bạn có thể cho đó là bệnh ADHD (là một hội chứng bao gồm không chú ý, hiếu động thái quá và hấp tấp, bốc đồng), nhưng có những khác biệt đáng kể về các triệu chứng. Hãy cho con đến gặp chuyên gia sức khỏe tâm thần để được chuẩn đoán kỹ lưỡng.

12. Điều trị OCD

Không có cách chữa trị OCD nhưng bạn có thể kiểm soát mức độ ảnh hưởng của các triệu chứng đến cuộc sống của mình thông qua thuốc, liệu pháp hoặc kết hợp các phương pháp điều trị.

• Tâm lý trị liệu

Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) có thể giúp thay đổi cách suy nghĩ của bạn. Trong một hình thức gọi là phòng ngừa tiếp xúc và phản ứng, bác sĩ sẽ đặt bạn vào một tình huống được thiết kế để tạo ra sự lo lắng hoặc gây ra sự ép buộc. Bạn sẽ học cách giảm bớt và sau đó dừng những suy nghĩ hoặc hành động OCD của mình.

• Các loại trị liệu pháp khác có thể hữu ích bao gồm liệu pháp chấp nhận và cam kết, liệu pháp hành vi nhận thức dựa trên suy luận và chánh niệm.

OCD là thứ mà bạn có thể sẽ phải đối mặt trong suốt quãng đời còn lại. Dưới đây là một số mẹo giúp bạn sống tốt hơn với OCD:

- Hãy kiên trì với kế hoạch điều trị của bạn: Các triệu chứng OCD có thể đến rồi đi và nếu việc điều trị của bạn có hiệu quả, bạn có thể nghĩ rằng mình đã "chữa khỏi". Nhưng điều quan trọng là phải tiếp tục thực hành những gì bạn đã học được trong trị liệu và dùng thuốc. Nếu bạn dừng lại, bạn có thể cảm thấy tồi tệ hơn. Và có thể nguy hiểm nếu đột ngột ngừng dùng thuốc chống trầm cảm. Tập trung vào mục tiêu của bạn có thể giúp bạn có động lực.

- Hãy coi chừng các yếu tố kích hoạt: Làm việc với bác sĩ để hiểu những tình huống nào có thể làm cho các triệu chứng của bạn trở nên tồi tệ hơn và đưa ra chiến lược xử lý chúng. Điều đó không có nghĩa là tránh những tình huống đó - OCD không nên ngăn cản bạn có sự nghiệp, sở thích và đời sống xã hội. Và việc luôn bận rộn có thể khiến bạn mất tập trung khỏi những suy nghĩ ám ảnh.

- Hãy chú ý đến sức khỏe tinh thần tổng thể: Nhiều người mắc OCD còn có các vấn đề tâm lý khác, chẳng hạn như rối loạn lo âu, trầm cảm hoặc lạm dụng chất gây nghiện và có nguy cơ cao về ý định tự tử. Hãy cho bác sĩ biết nếu các triệu chứng của bạn có vẻ nặng hơn hoặc nếu bạn có các triệu chứng mới.

- Tự trở thành bác sĩ bản thân: Tìm hiểu mọi thứ bạn có thể về OCD và cách quản lý nó. Theo dõi tin tức về các chiến lược điều trị mới nhất.

- Chăm sóc bản thân: Nếu bạn ăn thực phẩm lành mạnh, ngủ đủ giấc và tập thể dục thường xuyên, nhìn chung bạn sẽ cảm thấy tốt hơn. Căng thẳng có thể gây ra các triệu chứng OCD, vì vậy hãy lưu ý khi nào nó đang hình thành và tìm hiểu các kỹ thuật để quản lý nó.

- Nhận hỗ trợ từ những người xung quanh: Việc kết nối với những người khác mắc OCD có thể hữu ích.